ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΗΝ ΙΟΥΔΑΪΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ «ΔΙΑΒΟΛΟΥ».

 

ΠΩΣ ΕΦΕΥΡΕΘΗΚΑΝ ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΣΤΟΝ ΙΟΥΔΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ

ΠΩΣ  ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ  ΣΤΑΔΙΑΚΑ  Η  ΕΝΝΟΙΑ  "ΠΝΕΥΜΑ"  ΣΤΗΝ  ΙΟΥΔΑΪΚΗ  ΘΕΟΛΟΓΙΑ.
(Από  το  βιβλίο  του  Μ. Καλόπουλου: 
"Το  θέατρο της  Σωτηρίας").

Α.  ΠΝΕΥΜΑ = ΑΝΕΜΟΣ,  ΨΥΧΙΚΗ  ΔΙΑΘΕΣΗ.

 Αρχικά  η  λέξη  "πνεύμα"  (εβραϊκά  ruah)  είχε  την  έννοια  του  ανέμου.  Αργότερα  απέκτησε  και  την  έννοια  της  ψυχικής  διάθεσης.  
Περί  κυριολεκτικού  ανέμου  διαβάζουμε:  "διαβίβασε  ο  θεός  πνεύμα  επί  την  γην  και  τα  ύδατα  εστάθησαν"  Γέν.  8.2
Περί  ψυχικής  διάθεσης  διαβάζουμε:  "αν  επέλθει  εις  αυτόν  πνεύμα  ζηλοτυπίας  και  ζηλοτυπήσει  την  γυναίκα  αυτού".  Αριθμοί  5.14.


Β.  ΠΝΕΥΜΑ = ΔΥΝΑΜΗ.
Αργότερα  στα  εβραϊκά  κείμενα  ο  λόγος  περί  "πνευμάτων"  γίνεται  αόριστος.  Έτσι  ο  Γιαχβέ  αναφέρεται  ως  "θεός  των  πνευμάτων".  Αριθμοί  16.22.  Ή  ως  "θεός  των  πνευμάτων  και  πάσης  σαρκός".  Αριθμοί  27.16.  Δηλαδή  ως  "θεός"  (δύναμη)  που  εξουσιάζει  τον  σαρκικό  άνθρωπο, αλλά  και  τις  πνευματικές  διαθέσεις  ή...οντότητες.

Γ.  ΠΝΕΥΜΑ = ΤΡΟΠΟΣ  ΣΚΕΨΗΣ.
Η  λέξη  "πνεύμα"  απέκτησε  σιγά σιγά  και  την  έννοια  του  μαζικού  τρόπου  σκέψης  ή  λαϊκών  διαθέσεων:  "και  εξαπέστειλε  ο  θεός  πνεύμα  πονηρόν  ανά  μέσον  των  ανδρών  και  αθέτησαν  κατά  του  βασιλέως".   

Στην  αρχή  στην Παλαιά Διαθήκη, δεν διευκρινίζεται αν με την λέξη «πνεύμα» εννοείται κάποιος άνεμος διάθεσης, (τρόπος σκέψης), αόριστη δύναμη, ή συγκεκριμένο ουράνιο πνευματικό ον που φέρνει (εμπνέει) την διάθεση αυτή.

 Δ.  ΠΝΕΥΜΑ =  ΟΝΤΟΤΗΤΑ  (ΚΑΛΗ  Ή  ΚΑΚΗ).

Σταδιακά όμως εμφανίζονται αναφορές, που δείχνουν ότι οι αρχικές αόριστες λέξεις, περί "πνευμάτων", αργά αλλά σταθερά αποκτούν οντότητα και συγκεκριμένη συμπεριφορά. 

ΠΩΣ  ΠΡΩΤΟΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ  ΟΙ  ΔΑΙΜΟΝΕΣ  ΣΤΗΝ  ΠΑΛΑΙΑ  ΔΙΑΘΗΚΗ

Όσοι γνωρίζουν στοιχειωδώς την Βίβλο, θα συµφωνήσουν στην επι­σήµανση, ότι οι εξωφρενικές θεραπευτικές, δαιµονικές και µή αναφορές του Τωβίτ, δεν υπάρχουν στα υπόλοιπα βιβλία της Π. Διαθήκης.

Αποκαλυπτική αυτής της διαφοροποίησης είναι π.χ. η σύγκριση της θεραπείας των οφθαλµών του ασήµαντου βιβλικά Τωβίτ, µε την έλλει­ψη οποιασδήποτε ανάλογης θεραπείας του µεγάλου πατριάρχη Ισαάκ, του οποίου: «οι  οφθαλµοί  αµβλύνθησαν»! (Γεν.27.l)! Αλλά και της εξί­σου σηµαντικής συζύγου του Ιακώβ Λείας: «της οποίας οι οφθαλµοί ήταν ασθενείς» (Γεν.29.17).  Στους σηµαντικότατους αυτούς βιβλικούς ήρωες όµως, δεν προτείνεται καµµία ανάλογη θεραπεία οφθαλµών και πουθενά δεν συµβαίνει τίποτε ανάλογο µε την µαγική αλοιφή του Τω­βίτ.

ΣΤΗΝ  ΑΡΧΗ  Η  ΠΑΛΑΙΑ  ΔΙΑΘΗΚΗ  ΔΕΝ  ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕ  ΔΑΙΜΟΝΕΣ.  Ο  ΙΔΙΟΣ  Ο  ΙΕΧΩΒΑ,  ΑΝΑΛΟΓΑ  ΜΕ ΤΙΣ  ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΙΣ,  ΕΝΕΡΓΟΥΣΕ  ΩΣ  ΒΛΑΠΤΙΚΟΣ  ΔΑΙΜΩΝ.

Υπάρχουν  όµως  άφθονες  δαιµονο-βλαπτικές  περιπτώσεις.

Ο ίδιος ο Γιαχβέ, ο φερόµενος ως βιβλικός θεός, που µε καθυστέρηση πέντε γε­νεών (από Αβραάµ έως Μωυσέως) συστήνεται µε το όνοµα «Ιεοβά ή Ιε(Χ)οβά (Μασ. Έξ.6.3) ενεργούσε πάντοτε ως πανίσχυρος βλαπτικός δαί­µων!

 Στην Αίγυπτο και στη Χαναάν π.χ, βρωµίζει τα ποτάµια (Εξ.7.21 & (Ο")Δ"Βασ.3.22) σκοτώνει τα ψάρια, µολύνει το πόσιµο νερό, πληγώνει ανθρώπους µε ελκώδη εξανθήµατα, (Εξ.9.9) θανατώνει αδιακρίτως οικό­σιτα ζώα (Εξ.9.6) και τελικά επιτίθεται θανατηφόρα σε ανθρώπους, (Εξ.9.15) µε αξιοθαύµαστη ευκολία: «ούτω λέγει Κύριος, περί το µέσον της νυκτός εγώ (προσωπικά ο Γιαχβέ') εισπορεύοµαι εις µέσον Αιγύ­πτου και παν πρωτότοκον εν τη γη της Αιγύπτου θέλει αποθάνει». Έξ. ι 1,4-5. «Κατά δε το µεσονύκτιον ο Κύριος (αυτοπροσώπως) επάτα­ξε παν πρωτότοκον εν τη γη της Αιγύπτου ... και έγινε µέγας θρήνος στην Αίγυπτο ... και δεν ήτο οικία εις την οποίαν δεν υπήρχε νε­κρός». Έξ.12.29-30.

Μάλιστα κατά δήλωση του ίδιου του lε(χ)οβά, όλες αυτές οι πληγές  και τα «έλκη σε ανθρώπους και ζώα» Έξ.9.10   επι  Μωυσέως  και το  µαζικό θανατικό, έγιναν για ν' αποκτήσει  όνοµα (φήµη) τροµερού  κα­ταστροφέα θεού, άρα και ελκοποιού δαίµονα! Έξ.9.16. //Έξ.10.1

Οι  πληγές εναντίον των Αιγuπτίων   ήταν: «για να δεiξω την δύναµή και να γίνει ξακουστό το όνοµά µου». Ρωµαίους  9.17.  «Έβγαλες  τον λαό  σου από την Αίγυπτο µε τέρατα και σηµεία και έκανες όνοµα  ως  την  ημέρα  αυτή».  Βαρούχ  2.11.

Έκτοτε   µάλιστα εις µνήµην του συγκεκριμένου  δαίµονα, επικράτησε  η  έκφραση  «βιβλική  καταστροφή» ,  ενώ  η  καταλληλότερη  έκφραση  θα ήταν  «γιαχβική  καταστροφή» και  χρησιμοποιείται  σε  εξαιρετικά  εκτεταμένες  και  απρόσµενες  καταστροφές.

Στην  Xαναάν,  είδαμε  επίσης να διατάζει την εκτέλεση  νηπίων  και  θηλαζόντων  και στην Βαβυλώνα να µακαρίζει όποιους  σπάσουν τα κεφάλια των παιδιών της στο βράχο.

ΣΚΟΤΩΝΟΝΤΑΣ  ΕΥΚΟΛΑ  ΤΟΥΣ  ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ  Ο  ΙΕΧΩΒΑ  ΑΠΕΚΤΗΣΕ  ΣΟΒΑΡΟ  ΠΡΟΒΛΗΜΑ  ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ.  ΤΙ  ΕΙΔΟΥΣ  ΘΕΟΣ  ΕΙΝΑΙ  ΑΥΤΟΣ;

Όµως  με  τέτοιες  ανελέητες  ανθρωποκτονίες  και καταστροφικές επιθέσεις, ο θεός της Βίβλου είχε αποκτήσει  σταδιακά  σοβαρό  πρόβληµα  ταυτότητας.

 Αν και οι προφήτες είχαν βρει έναν τρόπο   διαχωρισμού,  χρεώνοντας τις πολεµικές ενέpγειες, σε µια ξεχωριστή  εκδοχή αυτού του θεού, µε το όνοµα   Σαβαώθ, εν τούτοις το πρόβληµα  εξακολουθούσε   να υπάρχει. 

 Πώς  είναι  δυνατόν, ένας  καλός  θεός, να σκοτώνει µε  τόση  ευκολία;

ΕΤΣΙ  ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ  Η  ΑΝΑΓΚΗ  ΝΑ  ΜΕΤΑΤΕΘΟΥΝ  ΚΑΠΟΙΕΣ  ΚΑΚΙΕΣ  ΤΟΥ  ΙΕΧΩΒΑ  ΣΕ  ΜΙΑ  ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ  ΠΑΡΑΤΑΞΗ  ΚΑΚΟΠΟΙΩΝ  ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ.

Η εικόνα ενός θεού ,που  δηλώνει: «εγώ θανατώνω και ζωοποιώ εγώ,  εγώ  πληγώνω και ιατρεύω ... και η µάχαιρά  μου  θα καταφάγει σάρκες  και  αίμα  φονευµένων και αιχμαλώτων»  Δευτερονόμιο  32.39-42   δεν ήταν κολακευτική.  Ετσι γεννήθηκε  η ανάγκη να µετατεθούν κάποιες  κακίες, σε µια ιδιαίτερη παράταξη  κακοποιών  αγγέλων  που θα βοηθούσαν  να απαλλαγεί το προφiλ του Γιαχβέ   από τις περιττές  κακίες.

Ο  ΔΑΥΙΔ  ΕΙΝΑΙ  Ο  ΠΡΩΤΟΣ  ΠΟΥ  ΑΠΟΔΙΔΕΙ  ΤΙΣ  ΣΥΜΦΟΡΕΣ  ΣΕ  ΠΟΝΗΡΟΥΣ  ΑΓΓΕΛΟΥΣ  ΚΑΙ  ΟΧΙ  ΣΤΟΝ  ΙΔΙΟ  ΤΟΝ  ΙΕΧΩΒΑ.

Ο  πρώτος  που  αντιλαµβάνεται και επιχειρεί µια βελτίωση  στην κατεύθυνση  αυτή,  είναι ο ψαλµωδός Δαυίδ, ο πατέρας του Σολοµώντα.

 Έτσι ο βασιλιάς  Δαυίδ, αφού πρώτα απαριθµεί τις πληγές  της Αιγύπτου, για πρώτη φορά αναθέτει τις πράξεις εκείνες σε άλλα όντα ειδικά επι­φορτισµένα  µε  καταστροφικές διαθέσεις: «ο Κύριος απέστειλε επ' αυ­τούς (τους Αιγύπτιος) την έξαψη, την αγανάκτηση, την οργή και την θλίψη, αποστέλλων αυτά (τα δεινά, τις πληγές), δι' αγγέλων κα­κοποιών ( Ο΄δι' αγγέλων πονηρών)». (Ο.) Ψαλμοί 7749..

Οι πληγές λοιπόν εκπορεύονται  µεν απ' τον θεό, αλλά επιβάλλονται  από πονηρούς αγγέλους!

 

ΤΟ  ΝΕΩΤΕΡΟ  ΣΕΝΑΡΙΟ  ΑΠΑΙΤΕΙ  ΤΑ  ΔΕΙΝΑ  ΣΤΟΝ  ΑΝΘΡΩΠΟ  ΝΑ  ΕΙΝΑΙ  ΜΕ  ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ  ΤΩΝ  ΙΔΙΩΝ  ΤΩΝ  ΔΑΙΜΟΝΩΝ.

Αργότερα το σκεπτικό  και η εικόνα βελτιώθηκε  έτι περισσότερο.

Τα  δεινά εφαρµόζονται  µε  πρωτοβουλία των πονηρών όντων αλλά  µε την ανοχή του θεού!

Έτσι σιγά-σιγά σχηµατίζεται ένα νέο σενάριο  δαιμονοκεντρικής  ερμηνείας  των  ανθρώπινων  παθών  και  στο  φανταστικό  παραμυθόδραμα  του  Ιώβ  ο  αρχιδαίμων  (διάβολος)  όχι  μόνο  παρίσταται  ανεμπόδιστα  στις  θεϊκές  συνάξεις,  αλλά  με  απλή  αίτησή  του,  αποσπά  το  δικαίωμα  να  βασανίσει  φρικτά  τον  Ιώβ,  με  κάθε  δυνατό  τρόπο,  για  να  απαντηθεί η  ερώτηση:  « μήπως  δωρεάν  φοβείται  ο  Ιώβ  τον  θεό;»  Ιώβ  1.9  

Υλικές και συναισθηµατικές απώλειες, πειρασµοί, φυσικές κατα­στροφές, θάνατος τέκνων, καθώς και πάσης φύσεως σαρκικές οδύνες, πληγές ή ασθένειες, περιέρχονται στην δικαιοδοσία του πειραστή δαί­µονα, και στον δύσµοιρο πιστό, δεν µένει παρά µόνο η ελπίδα αποκα­τάστασης από τον καλό θεό.

Φυσικά µια τέτοια εξήγηση της προέλευσης των δεινών της ανθρώπι­νης ζωής, έδινε νόηµα στην ύπαρξη του ιερατείου και τους παραδίδει άνευ όρων την υποταγή των ανθρώπων! Αυτή η θεολογική τροµοκαπηλεία  ήταν  η  καλύτερη  αφορμή  θεοκρατίας.

ΓΙ  ΑΥΤΟ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ  ΕΝΑΣ  ΑΡΧΗΓΟΣ  ΚΑΚΩΝ  ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ,  Ο  ΣΑΤΑΝΑΣ.

Όλα τα δεινά του βίου λοιπόν, στον Ιώβ, τα χρεώνεται ένας υποτιθέ­µενος αρχηγός κακών αγγέλων ... ο Σατανάς! Κάπως έτσι οι νοσοποιοί, πληγοποιοί και ελκοποιοί άγγελοι, έγιναν «δαίµονες», δηλαδή ξεχωρι­στή γενιά κακών ουράνιων αγγέλων, που εφεξής θα ευθύνονται απο­κλειστικά για τις ασθένειες και όλα τα υπόλοιπα ανθρώπινα δεινά !

Η  λεξη «δαίµων» ήταν ήδη σε χρήση, αλλά µόνο για να προσδιορίσει  τούς   θεούς  των εθνών: «πάντες οι θεοί των εθνών (είναι) δαιµόνια».  Ψαλμοί  95.5   Οι Ιουδαίοι ιερείς, συνδέοντας τον συγκεκριµένο χαρα­κτηρισμό   εθνικών θεών (δαίµονες) µε αόρατα κακοποιά όντα, δεν συ­μπλήρωναν µόνο τα θεολογικά τους κενά, αλλά ταυτόχρονα εδραίωναν   μία  φυσική απέχθεια κατά των εθνικών θεών. Έτσι άρχισαν οι δαίµονες να  σχηµατοποιούνται νοερά στον πνευµατικό κόσµο των δηµιουργών   της  βιβλικής θεολογίας.

Δαiµων: εκ του δαiω, το µανθάνω εξ ου και δαίµων, ή δαήµων Από το δαίω, το γινώσκω, γίνεται δαίµων, ο επιστάµενος και γινώσκων. Δαιµόνιος: µακάριος  ή θαυμαστός»! Οι ελληνικοί "δαίµονες" λοιπόν όπως και οι  θεοί  τους, ήταν οι κατά τοµείς γνώσεις!  Άρα, όταν έλεγαν: «ο κόσµος έµψυχος είναι και δαιμόνων πλήρης» Θαλής (6ος  αιώνας  π.Χ.) εννοούσαν: ο κόσµος µας είναι ζωντανός  και  πλήρης  γνώσεων.  Βέβαια η ελληνική γλώσσα, το πληρέστερο εκφραστικό  µέσον  της  ανθρώπινης  ιστορίας, είχε και τους απαραίτητους διαχωρισµούς του κακοδαίµονος   για  την  φαυλότητα και του αγαθοδαίµονος για την σοφία. 

Τα  πράγµατα όµως εξακολούθησαν να παραµένουν εξαιρετικά ασαφή.

Πως ενεργούν οι δαίµονες και ποιά είναι η φύση τους;

Πόσοι και είναι οι τοµείς της παρεµβατικότητάς τους;

Παραµένουν υποταγμένοι  ­στην κυρίαρχη θεϊκή δύναµη;

Και πώς επεµβαίνει ο θεός στην δράση  τους;

Ένας ολόκληρος τοµέας σκέψεων είχε γεννηθεί και ήταν αδύνατον  να µην αφήσει τα ιστορικά του ίχνη στην βιβλική δαιµονολογία.

Ο  Λευίτης  ιστορικός   Φλάβιος  Ιώσηπος  (37 – 110  μ.Χ.)  ζώντας  τον Ιουδαϊσμό  της εποχής του Χριστού, αναφερόµενος στο πονηρό πνεύµα  που  έπνιγε τον Σαούλ, µας δίνει ένα δείγµα της εξέλιξης της ιουδαϊκής  δαιμονολογίας: «από των δαιµονίων ταραχή, (του Σαούλ) µόνος  ιατρός  (ήταν) ο τους ύµνους λέγων και ψάλλων εν τη κινύρα Δαυίδ»,  Ιουδαϊκή  Αρχαιολογία, 6.168.3. Η "ταραχή" του Σαούλ, στην εποχή του Ιώσηπου  έχει  ήδη  µεταµορφωθεί οριστικά σε δαίµονα!

Ο  επίσης Ραβίνος σύγχρονος του Χριστού, ο Ιουδαίος ιστορικός Φίλων,  (25π.Χ. -40µ.Χ.) µας εξηγεί πως ακριβώς ήταν κατανοητός ένας δαίμονας στην εποχή του:

«Αυτούς που οι (Ελληνες) φιλόσοφοι, δαίμονες  ονομάζουν, ο Μωυσής  αγγέλους  συνήθως ονοµάζει. Ψυχαί δε (οι δαίµονες) κατά τον αέρα πετόµεναι» Φiλων Ιουδαίος «περί Γιγάντων, 6.3. Στην δική του εποχή τα αόριστα "πνεύµατα" της εποχής του Σαούλ, είχαν µεταµορφωθεί οριστικά σε κακοποιές οντότητες (βλαπτικές  ψυχές) που αόρατες πετούσαν στον αέρα ανάµεσα στους ανθρώπους.

Γνωρίζουμε ότι στην αρχαιο-Χαλδαϊκή παράδοση, υπήρχε μια πανέξυπνη αλληλοεπικάλυψη καλού και κακού! Το ένα μπορούσε να υπηρετεί το άλλο και τα δυο ενωμένα να σύρουν το άρμα της ειμαρμένης. Στην Χαλδαϊκή σκέψη, το καλό και το κακό ήταν συχνά αδιαίρετες πλευρές του ιδίου πράγματος. Δυνάμεις αλληλο-ωθούμενες, σαν δυο άλογα (ας πούμε το άσπρο και το μαύρο) που ζεμένα μαζί,  σέρνουν το ίδιο άρμα της ανθρώπινης μοίρας.

Κάτι ανάλογο βλέπουμε να συμβαίνει και στη σκέψη του Ιουδαιο-χαλδαϊκού ιερατείου στην Βίβλο, όπου διακρίνουμε τον φανταστικό θεό των μάγων Γιαχβέ, να διαχειρίζεται ταυτόχρονα το καλό και το κακό, δημιουργώντας ευκαιρίες δοξαστικής παρέμβασης στους εκλεκτούς του! Μάλιστα η συνταγή είναι εξαιρετικά συγκεκριμένη και επαναλαμβανόμενη: το "καλό" (π.χ. οποιοδήποτε θαύμα θεραπείας) είναι εφικτό, μόνο επειδή πολύ απλά το "κακό" σταλμένο απ’ την ίδια πηγή... προηγήθηκε!
Όταν είσαι έτοιμος να κάνεις κακό, (χωρίς να γίνεις αντιληπτός), είσαι σε εξαιρετικά πλεονεκτική θέση! Όχι μόνο επειδή μπορείς να προφυλαχθείς, αλλά επειδή μπορείς να το προαναγγείλεις! Με τον τρόπο αυτόν όχι μόνο αποδυναμώνεις τον αντίπαλο (με πληγές ή θανάτους), αλλά φαίνεσαι και παντογνώστης ή θεόσταλτος που προαισθάνθηκε το κακό! Αν μάλιστα μπορείς και να "θεραπεύσεις" (να παύσεις) το κακό που ο ίδιος μυστικά προκάλεσες, τότε μπορείς και να αποσπάσεις τα καλύτερα προνόμια, απ’ τους ανθρώπους... που ο ίδιος έβλαψες!
Για μας λοιπόν, που προσπαθούμε να δούμε κάτω απ’ την θεολογική επιφάνια της Βίβλου, είναι ολοφάνερο ότι υπάρχει σχέση εντελλόμενου και εντολέως, ανάμεσα στο πονηρό πνεύμα και τον υποτιθέμενο θεό της Βίβλου. 

 

 

[1] Στην αρχαιο-χαλδαϊκή Αβέστα (Αμπάν Γιάστ) διαβάζουμε ότι: «ο νεαρός Σναβίντκα, σκοπεύει να ζέψει μαζί, τα πνεύματα του καλού και του κακού, για να σέρνουν το άρμα του». Βλ. Vesta Sarkhosh Curtis Μύθοι των Περσών σελ.28 Εκδ. Παπαδήμα.
[2]  Στο Β΄Χρονικών ή Ο΄Β΄Παραλειπομένων 18.3-24 η ιστορία επαναλαμβάνεται. 

ΖΗΝΩΝ  ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ